وقتی قراردادی به نحو قانونی و صحیح بین دو یا چند نفر تنظیم می شود صرفنظر از موضوع و شرایطش، ممکن است به هر دلیلی خاتمه پیدا کند.
روش های مختلفی برای خاتمه دادن به قرارداد وجود دارد که یکی از این موارد فسخ قرارداد است. اما فسخ به راحتی ممکن نیست و شرایط و ضوابط مخصوص به خودش را دارد که در این فرصت به بیان آن میپردازیم.
راه های فسخ قرارداد
شرط فسخ در خود قراداد پیش بینی شده باشد
گ
یا در قرارداد ارایه خدمات مشاوره نوشته می شود در صورتی که اقساط پرداخت نشود قرارداد فسخ خواهد شد. موارد این چنینی که به آنها حق فسخ قراردادی گفته می شود کاملا درست و قانونی بوده و امکان اعمال آنها وجود دارد.
شرط فسخ در قانون پیش بینی شده باشد
قانونگذار به منظور حمایت از افراد جامعه در مواردی قرارداد را قابل فسخ می داند.
مثلا درمورد بیع قانونگذار از آنها تحت عنوان «خیارات» یاد می کند که موارد آن در ماده ۳۹۶ قانون مدنی در ۱۰ بند آمده است و متناسب با نوع قرارداد و موضوع و شرایط آن، قابل اعمال است. و یا در مورد اجاره در مواد ۴۷۹ برای مستاجر حق فسخ پیش بینی شده است.
شرایط فسخ قرارداد
امکان فسخ وجود داشته باشد
بعنوان مثال وقتی مدت اعتبار یک قرارداد تمام شده است دیگر نمی شود آن را فسخ کرد.
حق فسخ بموقع اعمال شود
در برخی از موارد حق فسخ محدود به مدت زمانی است که باید رعایت شود.
حق فسخ قانونی ساقط نشده باشد
در اکثر مبایعه نامه ها طرفین خیارات قانونی را از خود ساقط می کنند در این صورت علیرغم وجود شرایط فسخ، امکان اعمال آن وجود ندارد.
فسخ کننده از نظر قانونی توان و اهلیت این کار را داشته باشد
مثلا شخص مجنون نمی تواند قرارداد را فسخ کند حتی اگر در زمان انعقاد آن عاقل بوده و خود نسبت به تنظیم قرارداد اقدام کرده باشد.
نحوه فسخ قرارداد
فسخ یک قرارداد توسط یکی از طرفین نیازمند اعلام آن به طرف مقابل است یعنی صرف قصد فسخ کردن کافی نیست و باید در عالم خارج هم نشان داده شود.
بنابراین وقتی یک طرف قرارداد از حق قانونی یا قراردادی خود استفاده کرده و به عمر آن پایان می دهد باید این مساله را کتبا به اطلاع طرف دیگر قرارداد برساند.
این کار معمولا از طریق تنظیم اظهارنامه اتفاق میافتد البته از روش های دیگر مثل ارسال ایمیل، نامه و فاکس هم می توان استفاده کرد مگر در مواردی که قانون ارسال اظهارنامه را اجباری دانسته باشد و یا در قرارداد روش خاصی برای این کار مشخص شده باشد.
پس از ابلاغ اظهارنامه در صورتی که طرف مقابل به آثار ناشی از فسخ رضایت ندهد و آنها را انجام ندهد مثلا پول خریدار را در حالت فسخ قرارداد فروش خودرو پس ندهد، شخصی که قرارداد را فسخ کرده باید تایید فسخ را از دادگاه بخواهد تا بتواند از آثار قانونی آن استفاده کند.
فسخ از طریق دادگاه
فسخ قرارداد از طریق دادگاه همانطور که گفتیم درواقع همان تایید فسخ قرارداد است یعنی قاضی دادگاه با بررسی دلایل و مدارک خواهان، در صورتی که فسخ قرارداد درست انجام شده باشد و شرایط فسخ اعمال شده باشد حکم به تایید فسخ قرارداد صادر می کند.
این حکم جنبه اعلامی دارد یعنی قاضی دادگاه در حکم خود اعلام می نماید که قرارداد فسخ شده است.
دلیل آن هم این است که قاضی نمی تواند در اراده معاملاتی افراد دخالت کند و صرفا فسخ قرارداد را تایید و اعلام می نماید نه اینکه افراد را به فسخ قرارداد ملزم کند.
بنابراین طرح چنین دعوایی در دادگاه مستلزم تقدیم دادخواست است که از دفتر خدمات قضایی ارسال می شود و رسیدگی به این دعوی هم مستلزم برگزاری جلسه رسیدگی و دعوت از طرفین است و رای صادره قابلیت اعتراض (واخواهی، تجدیدنظر و فرجام خواهی) را دارد.
در صورتی که محکوم علیه که ملزم به اجرای حکم است از انجام آن خودداری ورزد می توان از طریق واحد اجرای احکام دادگاه نسبت به اجرای آن اقدام کرد و به آثار و نتایج ناشی از فسخ رسید مثلا در حالتی که شخص مکلف به بازگرداندن مبلغی به دلیل فسخ قرارداد است مثل سایر حکم های مالی می توان اموال وی را توقیف کرد یا او را ممنوع الخروج نمود.
